115 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη νύχτα της 1ης προς 2 Ιουλίου 1909 όταν στις 2:25 μετά τα μεσάνυχτα ένας από τους πιο καταστρεπτικούς σεισμός στην ιστορία της Ηλείας κατέστρεψε όλο το παλιό χωριό Χάβαρι του Δήμου Ήλιδας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας της διεπιστημονικής ομάδα από τα τμήματα Γεωλογίας των Πανεπιστημίων Πατρών και Αθηνών και από τη Διεθνή Εταιρεία για την Πρόληψη και τον Μετριασμό των Φυσικών Κινδύνων το μέγεθος του σεισμού υπολογίζεται μεταξύ 5,7 με 5,9 ρίχτερ, Οι νεκροί μόνο στο χωριό ήταν 25, οι οποίοι βρήκαν τραγικό θάνατο την ώρα που κοιμούνταν όταν καταπλακώθηκαν από τα σπίτια τους που κατέρρευσαν, ενώ οι τραυματίες πολύ περισσότεροι. Οι νεκροί σε όλη την Ηλεία έφτασαν τους 45 με 55, ενώ οι τραυματίες υπολογίζονται κοντά στους 285.
Υπολογίζεται ότι στο Χάβαρι και στη γύρω περιοχή κατέρρευσαν πάνω από 1.000 κτίρια, ενώ η Παλαιόπολη (σημερινή Τοπική Κοινότητα Ήλιδας) καταστράφηκε ολοσχερώς και θρήνησε επτά νεκρούς. Τεράστιες ζημιές υπέστη η Αμαλιάδα και όλοι οικισμοί γύρω από την πόλη, όπως η Κεραμίδια (Μπεζαΐτη) η Δάφνη (Δάμιζα), το Κρυονέρι (Λόπεσι), ο Άγιος Δημήτριος (Μαρινάκη), η Ήλιδα (Παλαιόπολη) και το Αυγείο (Μπουχιώτη), καταστράφηκαν μερικώς ή ολικώς σχολεία, εκκλησίες, σπίτια και κρατικά κτίρια ενώ δεν γλίτωσαν από τον εγκέλαδο ούτε τα ρωμαϊκά τείχη του χωριού της Παλαιόπολης.
Ο σεισμός προκάλεσε πτώσεις βράχων, ρωγμές στο έδαφος καθώς και μια ποικιλία υδρολογικών αλλαγών με συνέπεια να χρειαστεί το χωριό να ξαναχτιστεί σε άλλο σημείο, περίπου ένα με ενάμιση χλμ μακρύτερα από το λεγόμενο πια Παλιοχάβαρι.
Ο σεισμός ήταν τόσο σφοδρός που ζημιές αναφέρθηκαν έως και την Ανδραβίδα, ενώ έγινε αισθητός σε μεγάλο μέρος της χώρας, αφού τον αντιλήφθηκαν ακόμα και στην Άρτα, το Ναύπλιο, Σπάρτη και η Μεσσηνία.
Αξιοσημείωτες στην έρευνα είναι αναφορές που συλλέχθηκαν από τον Τύπο της εποχής για διάφορα φαινόμενα που προηγήθηκαν του ισχυρού σεισμού. Αυτά περιελάμβαναν περίεργα φωτεινά και ακουστικά φαινόμενα, υπόγειοι βρυχηθμοί, καθώς και αντιδράσεις ζώων. Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι κοντά Χάβαρι είχε προηγηθεί φοβερός υπόγειος βρυχηθμός και αλλόκοτα φωτεινά φαινόμενα στον ουρανό, με πιο χαρακτηριστική μια τεράστια λάμψη στον ορίζοντα από την πόλη της Αμαλιάδας μέχρι το Κατάκολο. Ο σεισμός ήρθε αμέσως μετά την εκδήλωση των φωτεινών φαινομένων.
Ο σεισμός είχε σταθερή θέση στις σελίδες τοπικών και αθηναϊκών εφημερίδων για πολλές ημέρες ενώ συνεχόμενα ρεπορτάζ δημοσίευσαν και οι New York Times. Στην αρχή τα δημοσιεύματα εφημερίδων της Αθήνας όπως και της Πάτρας έκαναν αναφορά για έκρηξη ηφαιστείου και αυτό εξαιτίας των λάμψεων που παρατηρήθηκαν ταυτόχρονα με την εκδήλωση του σεισμού.
Σήμερα, ο Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) αναφέρει στην επίσημη ιστοσελίδα του τα εξής για το γεγονός:
«Στις 15 Ιουλίου (ή 2 Ιουλίου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1909 ισχυρός σεισμός (ΜW=5.9) εκδηλώθηκε στην Ηλεία. Ο σεισμός προκάλεσε πολλούς τραυματισμούς και δεκάδες ανθρώπινες απώλειες (δεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς ο αριθμός των νεκρών, αλλά πιθανότατα κυμαίνονται από 25 έως 70).
Εκτεταμένες ήταν οι βλάβες σε κτίρια χωριών και οικισμών της Αμαλιάδας, όπως: το Χάβαρι, το Μαρινάκι κά. Επίσης στην πλειόσειστη περιοχή παρατηρήθηκαν πτώσεις βράχων, ρευστοποιήσεις κλπ.»
