Ήταν οι εποχές που ο χαρακτηρισμοί «καλό παιδί» και «παλιόπαιδο» έδιναν και έπαιρναν και ήταν χαρακτηρισμοί που απέδιδαν το Όλον του παιδιού, το χαρακτήρα του.
Ήταν οι καιροί που οι συμβουλές και η αγωγή (πειθαναγκαστική εν πολλοίς) από την οικογένεια ήταν στην ημερήσια διάταξη και είχαν ισχύ και πέραση. Το να προσέχεις το ποιους κάνεις φίλους και να μην κάνεις κακές παρέες, ήταν το «ψωμοτύρι» γονέων, δασκάλων, παπάδων, παππούδων, γιαγιάδων, συγγενών…
Η έννοια του καλού παιδιού στις εποχές της δεκαετίας του 1960 ήταν μια κρατούσα εικόνα, και αποτελούσε μια βασική αποστολή της οικογένειας η διαμόρφωσή του. Στην αυστηρή του έννοια και στα πρώτα στάδια σήμαινε το παιδί που σέβεται τους μεγαλύτερους, που ακούει τους γονείς του και τους δασκάλους σε ό,τι του λένε, που δεν αντιμιλάει, που κάνει τις δουλειές του σπιτιού που είναι προσδιορισμένες γι’ αυτό, που εξυπηρετεί και κάνει θελήματα των γειτόνων και των χωριανών, που δεν κάθεται ποτέ σε στασίδι στην εκκλησία ακόμα και όταν έχει κενά καθίσματα, που δεν πηγαίνει καθόλου σε καφενείο, που διαβάζει συνέχεια, που κοκκινίζει όταν του κάνουν παρατήρηση και δεν φέρνει αντιρρήσεις, που πηγαίνει Κατηχητικό, που είναι υπάκουο και σεβαστικό…
Ωστόσο, ο χαρακτηρισμός του καλού παιδιού είχε διαβαθμίσεις. Με το πέρασμα του χρόνου αποκτούσε και πιο φιλελεύθερες εκδοχές. Μπορούσε να είναι καλό παιδί αλλά και να είναι τολμηρό, να παίρνει πρωτοβουλίες, να λέει την άποψή του και να την υπερασπίζεται με τα επιχειρήματά του, να μιλάει και όταν δεν τον ρωτάνε, να δείχνει την εξυπνάδα του και την ευφυΐα του σε κάθε ευκαιρία. Αυτός ήταν πλέον ο τσίφτης και όταν πήγαινε ακόμα πιο πέρα ήταν και μάγκας – μόνο που ο μάγκας εύκολα έρεπε και εκτός των ορίων καμιά φορά, ενώ ο τσίφτης δεν διακινδύνευε από μια τέτοια εξέλιξη. Αυτή η νέα εκδοχή των καλών παιδιών έσπαζε τα παλιά στερεότυπα και απελευθέρωνε νέες ιδιότητες των καλών παιδιών – ουσιαστικά τους έδινε περισσότερο λόγο και μεγαλύτερη αυτονομία!
Ο μάγκας ποτέ δεν θα «μαρτυρούσε» στο δάσκαλο το ποιος έκανε μια αταξία, δεν θα κάρφωνε το φίλο του που έκανε μια ζημιά. Προτιμούσε να πάρει αυτός την ευθύνη παρά να εκθέσει όχι μόνο το φίλο του αλλά και κανέναν άλλο. Αναδυόταν σιγά – σιγά μια άλλη σχέση μεταξύ των δύο κόσμων, των μεγάλων και των μικρών, πιο ειλικρινής και πιο αυθεντική, πιο αισιόδοξη και πιο χειραφετητική – και για τις δυο πλευρές.
Το πιο σημαντικό όμως με αυτές τις νέες ορολογίες ήταν ότι τα καλά παιδιά που ήταν και τσίφτες ή μάγκες νομιμοποιούνταν πλέον και σ’ όλη την επικράτεια του παιδόκοσμου – ακόμα και στα παιδιά που δεν είχαν τα χαρακτηριστικά των «καλών παιδιών». Παράλληλα έδειχναν και την ωρίμανση των παιδιών – όχι για τα πεδία της δουλειάς γιατί εδώ από τις μικρές ηλικίες ήταν ζυμωμένα για να βοηθούν την οικογένεια – ακόμα και για το πεδίο των συζητήσεων και του διαλόγου με τους μεγάλους! Ένα νέο πεδίο κατάκτησης των παιδιών άνοιγε τους ορίζοντές του.
Τα παιδιά επιζητούσαν πλέον δύο χαρακτηρισμούς του καλού μαθητή αφενός και του τσίφτη ή του μάγκα αφετέρου και όχι εκείνου του «καλού παιδιού», γιατί είχε συνδεόταν με παλιά στερεότυπα και ξεπερασμένες προκαταλήψεις και κυρίως με ένα σχήμα παιδαγωγικής που εγκαταλειπόταν πολύ γρήγορα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το ξύλο από το δάσκαλο στο μαθητή ήταν μια αναγκαιότητα σύμφωνα με το αξιακό πλαίσιο της αυταρχικής παιδαγωγικής και μέσα σε ένα σύντομο μεταβατικό στάδιο έγινε όχι μόνο απόλυτα απαγορευτικό αλλά και νομικά κολάσιμο και κυρίως πλήρως αντιπαιδαγωγικό.
Μπορεί να φαίνεται περίεργο. Κι όμως με λέξεις και με έννοιες γίνονται ορατές οι μετεξελίξεις στην κοινωνία και οι μεταβάσεις στους νέους καιρούς. Και ο τσίφτης και ο μάγκας ήταν ακριβώς το καταλυτικό πεδίο που άλλαξε τη σχέση μεγάλων και μικρών και απεικόνιζαν στο πέρασμα σε μια άλλη φάση της ιστορίας. Το ότι γεννήθηκαν και παρενέργειες δεν απομειώνει καθόλου τη σπουδαιότητά τους. Βέβαια για τα κορίτσια αυτοί οι χαρακτηρισμοί ήταν πιο σπάνιοι – ανδροκρατικές κοινωνίες γαρ…
Οι εποχές άλλαζαν, άλλοτε γοργά και άλλοτε απότομα – δύσκολα γίνονταν κατανοητές οι μεταβολές και γι’ αυτό οι προσαρμογές δεν ήταν εύκολες και ευπρόσδεκτες. Και εκεί που η Παιδαγωγική (η αυστηρή και συχνά αυταρχική) ήταν το κύριο μέλημα οικογένειας και σχολείου ξαφνικά αποδομήθηκε με τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και της πολιτείας.
Τώρα μετρούσε πιο πολύ όχι η διαπαιδαγώγηση αλλά η μονομερής προσφυγή στη γνώση και στη μάθηση για την επαγγελματική επιτυχία των νέων. Τώρα λογαριάζεται περισσότερο η οικονομική ανέλιξη και όχι ο χαρακτήρας των νέων. Το συλλογικό όνειρο όλων των κοινωνικών στρωμάτων είναι η κοινωνική κινητικότητα, το πέρασμα από τη φτωχή κοινωνική τάξη στη μεσαία και ει δυνατόν ακόμα πιο πάνω.
Τώρα οι χαρακτηρισμοί τσίφτης και μάγκας έχουν αρχίσει να αδρανοποιούνται, γιατί η παιδαγωγική και οι χαρακτηρισμοί επί του χαρακτήρα των παιδιών έχουν αρχίσει να περιθωριοποιούνται αφού μετράνε άλλα πράγματα πιο πολύ… Οι κοινωνίες μας γίνονται απόλυτα χρησιμοθηρικές – σύμφωνα με τις επιταγές της οικονομίας!
Νίκος Τσούλιας: Ο μάγκας και ο τσίφτης δήλωναν την απαρχή μιας κοινωνικής φιλελευθεροποίησης!
