Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, δε χωράμε άλλωστε, ενήλικες είμαστε και είναι αργά πια για αυταπάτες, σε τούτο τον κόσμο που βρεθήκαμε κάποιες φράσεις, παροιμίες, γνωμικά, οι ίδιες και η αλήθεια τους δικαιώνονται καθημερινά.
Μια από αυτές, που άρχισε να κόβει βόλτες στους διαδρόμους του μυαλού μου υπενθυμίζοντας την ύπαρξή της, αλλά και την αλήθεια της, ήταν εκείνη που λέει, ” ψάχνει για Ιφιγένειες”.
Η αναφορά, πάρα πολύ γνωστή, στην κόρη του Αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα που της απαιτήθηκε να θυσιαστεί στην Αυλίδα για εκείνον τον ούριο άνεμο που θα γέμιζε τα πανιά των καραβιών με προορισμό την Τροία. Που έπρεπε να πέσει. Για λόγους κυριαρχίας, γιατί έπρεπε να εκλείψει, για “ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη”, που λέει κι ο ποιητής, πάντως έπρεπε να πέσει. Αλλά και στη τραγωδία του Ευριπίδη “Ιφιγένεια εν Αυλίδι”. Η φράση χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αναζήτηση εξιλαστήριου θύματος, αθώου που θα επωμιστεί χωρίς να ευθύνεται.
Η Ιφιγένεια, λοιπόν… Που την πηγαίνουν στην Αυλίδα με το ψέμα του γάμου με τον Αχιλλέα. Μόνο που στην πραγματικότητα αυτό με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη είναι ο βωμός και η λεπίδα. Κι ενώ ικετεύει τον πατέρα της, τον ικετεύει, τον εκλιπαρεί, όλα αλλάζουν και με ψηλά το κεφάλι αφήνει το κορμί της στο θυσιαστήριο.
Τι την ωθεί, λοιπόν; Η μία οπτική, η πιο συνηθισμένη, κυρίως στο παρελθόν, είναι πως η Ιφιγένεια βάζει πάνω από όλα την εκστρατεία και το χρέος της.
Θυμάμαι, έχουν περάσει κάποια χρόνια από την πρώτη φορά που άκουσα το δάσκαλο Κώστα Γεωργουσόπουλο, που η πορεία της ζωής του είναι συνυφασμένη με το θέατρο και έχει μεταφράσει και υπερασπιστεί το αρχαίο δράμα όσο ελάχιστοι, να φωτίζει την άλλη οπτική. Που πηγάζει και στηρίζεται στο χώρο, το χρόνο, την ιστορική συγκυρία που γράφεται η τραγωδία. Η Ιφιγένεια εν Αυλίδι είναι το τελευταίο έργο της ζωής του Ευρυπίδη. Γράφεται το 407 π.Χ. ενώ εκείνος ζει εξόριστος στη Μακεδονία, στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου, ανεβαίνει ή αλλιώς διδάσκεται, έτσι το έλεγαν τότε γιατί αυτό ήταν το θέατρο στην Αρχαία Αθήνα, ίσως η ύψιστη μορφή σχολείου, το 405 π.Χ., ένα χρόνο αφού ο Ευρυπίδης έχει αφήσει τούτο τον κόσμο, το 406 π.Χ. Τα έργα της τελευταίας περιόδου του Ευρυπίδη, του “από σκηνής φιλοσόφου”, όπως τον αποκαλούσαν, λέγονται και “ειρωνικά”. Ο Ευρυπίδης, με όχημα την ειρωνεία επιχειρεί να αφυπνίσει, να “ταρακουνήσει” τους συμπατριώτες του σε μια Αθήνα που καθημαγμένη πια οδεύει στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου που θα τη βρει ηττημένη.
Το κίνητρο, λοιπόν, της Ιφιγένειας, αυτό που την ωθεί πια να ακουμπήσει με γενναιότητα το κεφάλι πάνω στο βωμό περιμένοντας την τσεκουριά, δεν είναι η θυσία αλλά κάτι άλλο, ύψιστο για την ψυχή, για την ύπαρξη του ανθρώπου. Η αξιοπρέπεια.
Η Ιφιγένεια βρίσκεται μπροστά σε ένα στρατό που αδημονεί να σκοτώσει και να λεηλατήσει, σε έναν Αχιλλέα, τον υποτιθέμενο σύζυγό της, εντελώς αδύναμο μπροστά στη βούληση του στρατού του και σε έναν Αγαμέμνονα που δεν πια πατέρας αλλά μόνο Αρχιστράτηγος πλημμυρισμένος φιλοδοξία για δόξα. Κι εκείνη τι είναι γι’ αυτούς; Δεν υπάρχει. Είναι απλά το σφάγειο, ο τρόπος να φύγουν τα πλοία για την Τροία. Και όταν πια το συνειδητοποιεί επιλέγει με γενναιότητα την αξιοπρέπεια.
