Υπάρχουν κάποιες λέξεις, και φυσικά και η έννοια που αποτυπώνουν, που η Ιστορία τους και η πορεία τους από στόμα σε στόμα κι από ψυχή σε ψυχή κι από συνείδηση σε συνείδηση έχουν τη ρίζα τους στην απώτατη αρχαιότητα. Κι αυτό γιατί είναι κυρίαρχες στην ύπαρξη αυτής της ίδιας της ανθρωπότητας, από τότε ακόμα που πήρε αναπνοή ανθρώπινο πλάσμα σε αυτό τον κόσμο.
Μια από αυτές, που μάλιστα ανήκει στην κατηγορία αυτών που όσο κραταιές και κυριαρχικές είναι, άλλο τόσο και ταλαιπωρημένες, πολύπαθες, είναι και η λέξη Ελευθερία.
Κραταιά και κυρίαρχη, έως και ανεκτίμητη, από τα ύψιστα ποθούμενα και κατακτημένα για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, ας μην ξεχνάμε τα ποτάμια αίμα που έχουν προσφερθεί χωρίς δεύτερη σκέψη στα πόδια της, που έχουν ποτίσει το δέντρο της όπως συνηθίζεται να λέγεται. Αλλά και σε καθημερινή βάση, στη μικρή, πεπερασμένη αλλά ανεκτίμητη ζωή του κάθε ανθρώπου η Ελευθερία είναι από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις που μπορεί να αξιωθεί, απέναντι στους άλλους, σε καταστάσεις και καθεστώτα, σε προβλήματα, διλήμματα και εισβολείς, μα πάνω από όλα απέναντι στον ίδιο τον εαυτό του, αφού συνήθως, της αλήθειας της οφείλουμε να λέγεται, ο μέσα δυνάστης είναι αμέτρητες φορές πιο τρομακτικός από τους εξωτερικούς δυνάστες.
Και πολύπαθη γιατί, όπως και τόσες άλλες έννοιες ζωτικής σημασίας και καθοριστικές, συνώνυμες σχεδόν με την ίδια την υπόστασή μας, τείνει να χάσει την ουσία της, να γίνει απλώς μια λέξη άδεια, που γιατί να παλέψεις γι’ αυτήν, ποιος ο λόγος, μια χαρά δεν, πού πας να μπλέξεις, βρε αδελφέ. Ή, ακόμα χειρότερα, να φτάσει να την ντύσουν με όποια “φορεσιά”, με όποιον μανδύα βολεύει τους πάσης φύσεως εξουσιαστές και ειδικά τους πλέον υποχθόνιους.
Ελευθερία, λοιπόν. Κι ένα από όσα δείχνουν πώς χάνεται στα βάθη του χρόνου, συνώνυμη του ανθρώπινου όντος, είναι και το πώς ντύθηκε γράμματα κι έγινε λέξη που κατοίκησε στα χείλη. Υπάρχει μια φράση που λέγεται πως αποτυπώνει τη σημασία της και προήλθε από αυτή, «παρά το ελεύθειν όπου ερά τις», δηλαδή «να πηγαίνει κάποιος εκεί που αγαπάει». Υπάρχει επίσης η αναφορά στο αρχαίο πολεμικό επιφώνημα «ελελεύ», που απευθυνόταν στο Δία και μαζί με το επίθετο «θούρος», που σημαίνει ορμητικός, πολεμικός έδωσαν τη λέξη. Άλλωστε, όπως λέει και ο στίχος του Αισχύλου στον Προμηθέα Δεσμώτη και αποδίδει τη θεϊκή προέλευση της έννοιας της Ελευθερίας «Ελεύθερος γαρ ούτις εστί πλην Διός».
Αλλά υπάρχει και η Ελευθώ ή Ελεύθεια ή Ειληθεία, δευτερεύουσα θεότητα, κόρη του Δία και της Ήρας, αδελφή του Άρη, του Ηφαίστου και της Ήβης.
Ήταν προστάτιδα του τοκετού, της ίδιας της γέννησης του ανθρώπου, βοηθούσε τις γυναίκες να αντέξουν τις οδύνες της γέννας και φρόντιζε για τα νεογέννητα. Μάλιστα, παρακούοντας την ίδια τη μάνα της την Ήρα δύο φορές, απελευθέρωσε από τα δεσμά τη Λητώ για να γεννηθούν ο Απόλλωνας και η Άρτεμις αλλά και την Αλκμήνη για να γεννηθεί ο Ηρακλής.
Και φυσικά, όταν ήρθε ο Χριστιανισμός οι έγκυες προσεύχονται και κάνουν τάματα στον Άγιο Ελευθέριο, σχεδόν αυτονόητη η μετάβαση. Και σκεφτείτε, πόσες φορές δεν απευθύνουμε σε μια γυναίκα που περιμένει παιδί την ευχή «καλή λευτεριά»!
Ελευθερία που στο διάβα των αιώνων έχει κατακτηθεί κι έχει απωλεσθεί από λαούς διά πυρός και σιδήρου με τίμημα βαρύ, πληρωμένο με αίμα.
Οι Έλληνες, άλλωστε, ακόμα και στον Εθνικό μας Ύμνο ορκιζόμαστε σε αυτή.
Συγχωρέστε με όμως, μα νομίζω, και κυρίως φοβάμαι, πώς η πιο δύσκολη Ελευθερία για να κατακτηθεί ή να την υπερασπιστεί ο άνθρωπος είναι αυτή της κάθε μέρας. Και ο βασικός, ο πιο επικίνδυνος λόγος είναι πως η Ελευθερία προϋποθέτει ευθύνη, και γι’ αυτό ελάχιστοι μπορούν να τη διαχειριστούν ή να την αντέξουν. Επίσης, είναι ίσως και συνώνυμη με την αλήθεια, όπως είπε κάποτε ο Αλμπέρ Καμύ «Ελεύθερος είναι αυτός που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα».
Και υπάρχει κι εκείνη η φράση που άλλοι αποδίδουν στον Αριστοτέλη κι άλλοι στον Βενιαμίν Φραγκλίνο. «Όποιος είναι διατεθειμένος να θυσιάσει την Ελευθερία του για την ασφάλειά του δεν αξίζει ούτε την ασφάλεια ούτε την Ελευθερία». Και αν κοιτάξουμε γύρω μας αλλά και μέσα μας, και ειδικά τα πρόσφατα χρόνια μάλλον θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά και κοιτώντας τον εαυτό μας στα μάτια την αλήθεια αυτής της φράσης.
Κάποιος παλιά είχε πει πώς Ελευθερία σημαίνει αυτή που θα έρθει. Έτσι, σαν άπιαστο. Σαν τον παντοτινό, τον αέναο πόθο. Το απόλυτο που πάντα κάτι θα του λείπει. Δεν ξέρω αν έχει δίκιο η φράση. Θα θυμάμαι πάντα όμως κάτι που με περίπου ίδια λόγια και με διαφορά κοντά μισό αιώνα έχουν πει ο Ίωνας Δραγούμης και ο Αλέκος Παναγούλης. Δύο άνθρωποι που ήξεραν τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος κι ίσως και οι δύο το πλήρωσαν με τη ζωή τους.
«Η Ελευθερία δεν είναι δικαίωμα, είναι καθήκον».
