18 Οκτωβρίου γράφει το ημερολόγιο. Κι αν κοιτάξετε το σαν σήμερα θα δείτε μια από τις ξεχωριστές στιγμές στη νεότερη ιστορία αυτού του τόπου. Έτος 1979. Ο Οδυσσέας Ελύτης βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Οδυσσέας Ελύτης. Ο ποιητής του φωτός και του Ήλιου. Του Ήλιου του Ηλιάτορα, του Ήλιου του Πρώτου. Του ήλιου που το φως του, πάνω στα μάρμαρα, στο λευκό και το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού, πάνω στη γη που ανασαίνει χιλιετίες ιστορίας, δεν υπάρχει αλλού. Τούτο το φως δεν υπάρχει αλλού.
Ας πούμε για τον ήλιο, λοιπόν. Για τον κοσμοταξιδευτή που φωτίζει τις μέρες μας και υπόσχεται το νέο ξημέρωμα κάθε νύχτα. Αυτόν, που από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του άνθρωπος σε τούτο τον πλανήτη έστρεψε τα μάτια σε εκείνον. Θαμπώθηκε, πλημμύρισε δέος, τόσο που τον λάτρεψε σαν θεό ή που τον φοβήθηκε κάθε που έκρυβε τις ακτίνες του πίσω από το δίσκο της Σελήνης και μόνο το στέμμα του το ολόλαμπρο άφηνε να φαίνεται. Αλλά και έλπισε. Γιατί χάρη στο φως και τη ζεστασιά του κρατιέται η ζωή στον πλανήτη που λέγεται Γη και μας ταξιδεύει και θα μας ταξιδεύει μέχρι το τέλος. Χάρη σε αυτόν αλλάζουν οι εποχές, χάρη στο φως του ανθίζει και καρπίζει η γη.
Και λίγη αστρονομία. Απαραίτητη, δε γίνεται αλλιώς. Ο Ήλιος είναι το αστέρι – κέντρο του ηλιακού μας συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Πρόκειται για μια σχεδόν τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα και η μάζα του αποτελεί το 99.86% της μάζας του ηλιακού συστήματος. Η φωτεινότητά του είναι τέτοια, ώστε κατά την διάρκεια της ημέρας να μην επιτρέπει, λόγω της έντονης διάχυσης του φωτός, σε άλλα ουράνια σώματα να εμφανίζονται, με εξαίρεση τη Σελήνη και σπανιότερα την Αφροδίτη. Ο Ήλιος είναι το κοντινότερο στη Γη άστρο, σε απόσταση 149,6 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Ανήκει στην κατηγορία των κίτρινων αστέρων νάνων. Η επιφανειακή του θερμοκρασία είναι περίπου 5.800 βαθμοί Κέλβιν. Ακολουθεί μία τροχιά μέσα στον Γαλαξία μας, που δεν έχει άλλο όνομα παρά μόνο Γαλαξίας, ή Γαλακτώδης Οδός, σε μία απόσταση 25.000 με 28.000 έτη φωτός από το κέντρο του, ολοκληρώνοντας μία περιφορά σε περίπου 226 εκατομμύρια έτη. Στο ένα άκρο αυτού του γαλαξία ταξιδεύει, όπως ταξιδεύουμε κι εμείς στο χωροχρόνο. Μέχρι να τελειώσει.
Όχι ο χώρος αλλά ο χρόνος. Η ηλικία του Ηλίου εκτιμάται στα 5 δισεκατομμύρια χρόνια. Κια ναι, μην αναρωτιέστε. Πεπερασμένος κι αυτός, όπως όλα τα σε τούτο τον κόσμο. Κάποτε θα σβήσει. Ακόμα κι αν δεν αναφερθούμε στην αποτύπωση της συντέλειας του κόσμου στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο ήλιος είναι μοιραίο να ακολουθήσει την πορεία ζωής όλων των ομοίων του αστεριών. Όταν έρθει εκείνη η ώρα ο Ήλιος θα εισέλθει στη φάση του ερυθρού γίγαντα. Έχοντας εξαντλήσει το υδρογόνο στον πυρήνα του θα αρχίσει τη σύντηξη ηλίου σε βαρύτερα στοιχεία. Τα εξωτερικά του στρώματα θα επεκταθούν μαζικά, «καταπίνοντας» τον Ερμή και την Αφροδίτη, πιθανώς ακόμη και τη Γη. Η διαστολή αυτή θα συνοδευτεί από ψύξη της επιφάνειας του, δίνοντας στον Ήλιο μια κοκκινωπή απόχρωση. Ο Ήλιος θα λάμπει τότε τουλάχιστον χίλιες φορές πιο έντονα, σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους. Μετά τη φάση του ερυθρού γίγαντα, ο Ήλιος θα αποβάλει τα εξωτερικά του στρώματα, πετώντας τα στο διάστημα, για να σχηματίσει ένα νεφέλωμα. Ο πυρήνας που θα απομείνει θα είναι ένας λευκός νάνος, ένα απίστευτα πυκνό «αστρικό υπόλειμμα» στο μέγεθος της Γης. Ο λευκός νάνος θα εξακολουθεί να είναι καυτός, αλλά καθώς πλέον δεν θα μπορεί να πραγματοποιήσει σύντηξη ώστε να παραχθεί νέα θερμότητα, θα ψύχεται αργά με την πάροδο του χρόνου. Όσο η επιφανειακή θερμοκρασία του λευκού νάνου πέφτει, θα αλλάζει και το χρώμα του. Από λευκός νάνος θα γίνει κοκκινωπός και τελικά θα ψυχθεί ακόμα περισσότερο και θα γίνει ένας μαύρος νάνος, ένα ψυχρό, σκοτεινό απομεινάρι ενός άστρου, που δεν εκπέμπει πλέον φως ή θερμότητα. Αυτή η διαδικασία θα διαρκέσει τρισεκατομμύρια χρόνια, πολύ περισσότερο από την τρέχουσα ηλικία του Σύμπαντος, γι’ αυτό και δεν πιστεύεται ότι υπάρχουν ακόμη μαύροι νάνοι στο σύμπαν. Ο Ήλιος, ως μαύρος νάνος, θα αποτελεί μια «σιωπηλή μαρτυρία» για το ηλιακό μας σύστημα που υπήρξε κάποτε. Αλλά μην ανησυχείτε. Μιλάμε για πέντε με επτά δισεκατομμύρια χρόνια μετά, για τόσο ακόμα τον βγάζουν τα καύσιμά του τον Ήλιο να μας κοιτάζει από ψηλά κάθε μέρα.
Κάθε μέρα. Συνεπής στο ραντεβού του. Τόσο που είναί μια από τις μεγαλύτερες βεβαιότητές μας το ότι θα ξημερώσει. Θα έρθει το χάραμα, αμέσως μετά το πιο βαθύ σκοτάδι της νύχτας και ο νέος με το φωτοστέφανο και το πτυχωτό του χιτώνα, όρθιος πάνω στο άρμα του θα φέρει τη νέα μέρα. Με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό.
Ο Ήλιος. Ο γιος του Υπερίωνα και της Θείας. Στον Όμηρο και τον Ησίοδο παρουσιάζεται να ταξιδεύει με το φωτοβόλο άρμα του γύρω από τη Γη και να ελέγχει τις διαδικασίες απονομής δικαιοσύνης. Με αυτό το άρμα ήταν που έφερνε το φως στη Γη. Κάθε ξημέρωμα ξεκινούσε από τον ωκεανό στην Ανατολή, διέσχιζε τον ουρανό με το άρμα του που το έσερναν τέσσερα πανέμορφα άλογα, τα ονόματά τους ήταν Λάμπος, Αίθωψ, Αίθων και Φλέγων, και τελείωνε το ταξίδι του το βράδυ στη Δύση, όταν και πια έδινε τη θέση του στη νύχτα και άφηνε το σκοτάδι να απλωθεί.
Από παλιά ήταν άρρηκτα δεμένος με τον Απόλλωνα, το Φοίβο, το θεό του φωτός. Τόσο που σε κάποιες παραδόσεις ακόμα και τους ταύτιζαν, ως ένα και το αυτό πρόσωπο.
Ο Ήλιος και η Ωκεανίδα Περσηίδα απέκτησαν την Κίρκη, την Πασιφάη, τον Αιήτη, τη Φαέθουσα και τη Λαμπετή ή Λαμπετία. Από το σμίξιμό του με την Κλυμένη γεννήθηκε ο Φαέθοντας, ο οποίος κάποτε, με την άδεια του πατέρα του, διέσχισε τον ουρανό με το άρμα του στη θέση του, όμως, μη γνωρίζοντας πώς να ελέγξει τα άλογα, σκοτώθηκε πέφτοντας από το άρμα.
Υπάρχουν, βέβαια, και οι λεγόμενοι Ηλιάδες, πολλά παιδιά, απόγονοι του Ήλιου από πολυάριθμες σχέσεις του με γυναίκες.
Ο Ήλιος, αυτός ο καθημερινός πρωταγωνιστής της ζωής μας, που ρυθμίζει τις περισσότερες φορές ακόμα και τη ροή των βημάτων μας, δε θα μπορούσε να λείπει και από τις παραδόσεις άλλων λαών και θρησκειών.
Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Ήλιος κατάγεται από την Αία, την πατρίδα της σοφίας και της μαγείας της Μήδειας. Στη θρησκεία των Χετταίων αλλά και άλλων λαών της Μεσοποταμίας, Αία είναι το όνομα της συζύγου του Ήλιου.
Στην ινδοευρωπαϊκή μυθολογία ο Ήλιος εμφανίζεται από κάποιο Μυστηριώδες Πέραν και εξαφανίζεται σε αυτό κάθε μέρα ή, σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, κάθε νύχτα διασχίζει το έρεβος του Κάτω Κόσμου. Αυτό απαντάται και στην ελληνική μυθολογία, όπου στο Ταίναρο βρίσκεται είσοδος στον Κάτω Κόσμο ή στην Απολλωνία, στο σημείο συνάντησης του δρόμου που ξεκινά από τους Υπερβορείους, το λαό του Απόλλωνα που κατοικεί πέρα από τα όρια του γνωστού κόσμου με τον ελληνικό κόσμο. Εκεί βρίσκονται και τα πασίγνωστα κοπάδια με τα ζώα του Ήλιου, την πρώτη αναφορά για τα οποία την κάνει ο Όμηρος στη δωδέκατη ραψωδία της Οδύσσειας.
Ο Ήλιος… Που όλα τα βλέπει και όλα τα ξέρει… Σε εκείνον δεν απευθύνθηκε, άλλωστε, και η Δήμητρα για να της ομολογήσει πού είναι η Περσεφόνη.
Ο Ήλιος λατρευόταν σε διάφορα μέρη της Πελοποννήσου αλλά κυρίως στη Ρόδο, όπου κάθε χρόνο τελούνταν προς τιμήν του αθλητικοί αγώνες. Οι Ρόδιοι, που είχαν τη φήμη δίκαιων ανθρώπων θεωρούσαν τον Ήλιο τον προστάτη θεό τους και η μορφή του εμφανιζόταν σχεδόν σε όλα τα νομίσματα του νησιού. Πώς θα μπορούσαν, λοιπόν, να δώσουν άλλη μορφή στον περίφημο Κολοσσό της Ρόδου, ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου, το χάλκινο άγαλμα ύψους περίπου 30 μέτρων που δέσποζε στο λιμάνι του νησιού και που είχε δημιουργήσει ο Χάρης από τη Λίνδο, παρά τη μορφή του Ήλιου. Ο Κολοσσός τοποθετήθηκε γύρω στο 280 π.Χ. για να προστατεύει την είσοδο στο λιμάνι του νησιού μέχρι που περίπου 55 χρόνια αργότερα καταποντίστηκε στη θάλασσα του Αιγαίου εξαιτίας του σεισμού του 224 π.Χ. Αιώνες αργότερα, περίπου το 655 μ.Χ., ένας μουσουλμάνος έμπορος αγόρασε τα κομμάτια του αγάλματος , που εξακολουθούσαν να είναι φανερά στην είσοδο του λιμανιού της Ρόδου ως παλαιό μέταλλο που θα λιωνόταν για να επαναχρησιμοποιηθεί.
Η λατρεία του Ήλιου ως θεού συγχωνεύτηκε με τη λατρεία άλλων θεοτήτων της Ανατολής, όπως ο Σάραπις στην Αίγυπτο, αλλά κυρίως ο Μίθρας. Ο Ήλιος έπαιζε σημαντικό ρόλο στη θρησκεία του Μίθρα, με τον οποίο ταυτιζόταν. Ο μιθραϊσμός, εμπλουτισμένος με αστρολογικά στοιχεία, μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας από το Μέγα Αλέξανδρο εισήλθε στη Μικρά Ασία, ιδιαίτερα στον Πόντο και στην Καππαδοκία.
Ο Ήλιος. Ο πρωταγωνιστής. Που ακόμα κι αν δεν τον κοιτάξουμε ξέρουμε ότι είναι εκεί. Ότι έχει ξεκινήσει η καινούρια μέρα. Με όλα της τα στραβά αλλά και όλα της τα ωραία. Που μας δίνει ζωή, τοποθετημένος λες κι έτσι έπρεπε στην κατάλληλη απόσταση για να εξασφαλίσει τη ζωή εδώ πάνω, αλλά και που μπορεί με μια του ηλιακή έκρηξη να μας καταστρέψει. Σε οκτώ μόλις λεπτά. Τόσο θα χρειαζόταν. Ήλιος ο μυστηριώδης. Που μας παρατηρεί κάθε μέρα. Που είναι εκεί και τα βλέπει όλα πίσω από τον διάπυρο μανδύα του. Μέχρι το τέλος. Το όποιο τέλος. Όσο κοντά η μακριά κι αν είναι.
