Είναι φορές που είναι παράξενο τι μπορεί να σου δώσει το έναυσμα για ένα κείμενο. Έτσι, από το πουθενά, τις περισσότερες φορές χωρίς να το περιμένεις καν, έρχεται ένα έναυσμα να σου δώσει την αφορμή να κάνεις λέξεις πράγματα που έχεις στο μυαλό, μέσα σου.
Κάπως έτσι συνέβη όταν διάβασα στο δελτίο τύπου του Δήμου Ήλιδας για την παραδοσιακή συνταγή που παρουσίασε η αντιπροσωπεία στην 88η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Έφταναν, λοιπόν, αυτή η αναφορά και το κοτόπουλο με χυλοπίτες, αυτή ήταν η συνταγή που παρουσιάστηκε, για να ταξιδέψω στις αναμνήσεις αυτών των φαγητών που μας μεγάλωσαν. Των φαγητών που οι μανάδες μας έμαθαν από τις δικές τους μανάδες, κι εκείνες από τις δικές τους, και η ιστορία αυτή μετράει χρόνια πίσω.
Φαγητά που πολλές φορές, συνήθως, ακολουθούσαν ακόμα και ημερολογιακά το έτος και τις γιορτές του. Φαγητά όπως η σκορδαλιά η αλιάδα, που φτιαχνόταν κυρίως με πατάτες αλλά και ψωμί ή ακόμα και καρύδια και παραλλαγή της ψηνόταν ακόμα και στο φούρνο και συνοδεία μπακαλιάρου, ήταν συνυφασμένα με γιορτές του Εκκλησιαστικού Ημερολογίου, όπως ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή η Μεταμόρφωση του Σωτήρος το Καλοκαίρι στις 6 Αυγούστου.
Το σουβλιστό αρνί με κοκορέτσι, κοντοσούβλι ή χωρίς, τα πάσης φύσεως ψητά κρέατα σε σχάρα με την τσίκνα τους είναι από τα σχεδόν εντελώς ταυτισμένα φαγητά με γιορτές.
Απόκριες επίσης ήταν και η οματιά, όπως λέγεται το γεμιστό χοιρινό έντερο με πληγούρι συνήθως και άλλα μυρωδικά, μπαχαρικά, ακόμα και σταφίδες. Αλλά και η παραδοσιακή γαλατόπιτα ή γαλόπιτα, κρέμα από γάλα, αυγά και σιμιγδάλι, αρωματισμένη με βανίλια και ψημένη στο φούρνο χωρίς φύλλο.
Κι εδώ, ξεχωριστή αναφορά οφείλω να κάνω στη γιορτή των Χριστουγέννων. Γιατί για πολλά χρόνια, από τις παλιές γενιές, εδώ δεν ήταν η γαλοπούλα το φαγητό της γιορτής. Ήταν η πλούσια, ζεστή, επουλωτική με επίσης πλούσιο κι αφράτο αυγολέμονο κοτόσουπα.
Σε περιόδους ή ημέρες νηστείας ένας από τους «κυρίαρχους» στο τραπέζι της Ηλείας ήταν το μενουδέλι ή χοντρομενούδελο, η μπίγουλη, η χοντρομπίγουλη, δηλαδή σούπα με φιδέ χοντρό και ντομάτα, κρεμμύδι και από μπαχαρικά πιπέρι και κανέλλα.
Ένα από τα πιο γνωστά φαγητά, διαδεδομένο σε πλατιά στρώματα γιατί και μεγάλο κόστος δεν είχε, άλλωστε πολλοί τα παλιά χρόνια είχαν μερικές κοτούλες στην αυλή και ειδικά στα χωριά, και νόστιμο και χορταστικό ήταν είναι ο καγιανάς. Ομελέτα με τριμμένη ντομάτα, πιπεριά και αν το επιθυμούμε τυρί, συνήθως πατροπαράδοτη, αγαπημένη φέτα ή λουκάνικο. Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι εδώ, στην περιοχή μας, το λουκάνικο δε συνηθιζόταν. Αυτά που συνήθως χρησιμοποιούσαν στον καγιανά ήταν οι λεγόμενες τσιγαρίδες, κομμάτια χοιρινού λίπους με λίγο κρέας συντηρημένα, ή αυτό που ονομάζεται παστό, κομμάτια χοιρινού συντηρημένα στο λίπος τους. Δε θα μπορούσα να μην αναφέρω το άλλο όνομα του καγιανά. Έτσι όπως άκουγα από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου τη μάνα μου να το λέει. Στραπατσάδα το έλεγε, αυτό είναι το άλλο του όνομα.
Σε δύσκολες χρονικές περιόδους, που το στάρι είτε δεν έφτανε είτε δεν υπήρχε, ερχόταν το καλαμπόκι να ταΐσει με ψωμί τους ανθρώπους. Μιλάω, φυσικά, για τη γνωστή μπομπότα, που τόσα και τόσα έχουμε ακούσει για αυτήν από τους μεγαλύτερους, το ψωμί από αλεύρι καλαμποκιού.
Θα ήταν, φυσικά, τεράστια και ασυγχώρητη παράλειψη αν δεν ανέφερα τα παραδοσιακά ζυμαρικά. Ποια; Τραχανάς και χυλοπίτες. Χρόνια και χρόνια θυμάμαι μια φορά το χρόνο συνήθως τη μάνα μου, με τον πλάστη ανά χείρας, να ανοίγει φύλλα, πολλά φύλλα για τον τραχανά και τις χυλοπίτες της χρονιάς. Τα φύλλα έμεναν απλωμένα κάποιες ώρες να στεγνώσουν, να «πάρουν», έτσι έλεγαν. Και μετά; Αν επρόκειτο για τραχανά, πέρασμα της ζύμης από κόσκινο. Αν επρόκειτο για χυλοπίτες, χειροποίητα και με κόπο πολύ έκοβαν το φύλλο με μαχαίρι πρώτα σε λωρίδες, τα λαζάνια κι έπειτα σε μικρά τετραγωνάκια. Έχω να σας πω, από ίδια πείρα, έχει μεγάλη κούραση αυτό.
Και στη διάρκεια της διαδικασίας των χυλοπιτών, το τελευταίο ή τα τελευταία φύλλα προορίζονταν για άλλο σκοπό. Για να γλυκάνουν τη στιγμή και τον κόπο. Πώς; Γίνονταν δίπλες. Τηγανισμένες σε μπόλικο λάδι και μελωμένες, με κανέλλα και ίσως και καρύδια.
Δίπλες συνήθιζαν να φτιάχνουν οι άνθρωποι με το πρώτο λάδι που έβγαζαν από τις ελιές τους, έτσι για το καλό της νέας συγκομιδής ελαιολάδου.
Μια ακόμα από τις γλυκές συνήθειες συνδεόταν με το ζύμωμα. Πολλές φορές, οι νοικοκυρές κρατούσαν λίγο από το ζυμάρι που έφτιαχναν για ψωμί ή πρόσφορο και το έκαναν τηγανίτες. Και όχι, δεν τις γλύκαιναν με μέλι. Συνήθως χρησιμοποιούσαν ένα άλλο ευλογημένο προϊόν της γης της Ηλείας. Από το αμπέλι, στο μούστο και με ειδική κατεργασία στο πετιμέζι.
Επιλέγω για το τέλος ένα από τα πιο συνηθισμένα και πιο αγαπημένα που τρώγαμε για κολατσιό ως παιδιά. Το θρυλικό ζαχαρόψωμο! Φέτα ψωμιού, μερικές φορές με λάδι, και πασπαλισμένη με ζάχαρη.
