Η πιο σύντομη και η πιο απόλυτη ερμηνευτική πρόταση, που έχει λεχθεί ποτέ, είναι το «τα πάντα ρει» του Ηράκλειτου. Πράγματι, τίποτα δεν είναι σταθερό. Τα πάντα αλλάζουν. Η αλλαγή είναι η πραγματικότητα. Η πραγματικότητα είναι η αλλαγή. Ο χρόνος είναι αλλαγή. Και εμείς δεν είμαστε ποτέ οι ίδιοι!
Ακόμα και αυτά που φαίνονται σταθερά – και δεν εξετάζουμε τις αλλαγές τους είτε γιατί δεν θέλουμε είτε γιατί δεν μπορούμε -, δεν είναι τέτοιαˑ πάντα μεταβάλλονται. Για παράδειγμα, ο Ήλιος που μας φαίνεται ότι είναι αμετάβλητος στον αιώνα τον άπαντα, κάθε δευτερόλεπτο είναι διαφορετικός, έχει χάσει μάζα, έχει αλλάξει το παρεχόμενό του.
Είτε πάμε στον μακρόκοσμο -σε κάθε πτυχή του- είτε στον θαυμαστό κόσμο της κβαντικής φυσικής εκεί είναι άγνωστη, μη υπαρκτή κάθε έννοια σταθερότητας. Η σχετική εικόνα της σταθερότητας είναι μια απόλυτα φαινομενική υπόθεση μόνο του μεσόκοσμου – της καθημερινής και της προσωπικής ζωής μας.
Και εμείς, κάθε άνθρωπος και κάθε στιγμή είναι διαφορετικός, έχει αλλάξει και οι αλλαγές (των αμέτρητων χημικών και βιολογικών διεργασιών του) κάνουν το σώμα του ανά πάσα στιγμή διαφορετικό. Ακόμα και οι ασταμάτητες, οι όλο και πιο νέες σκέψεις είναι αλλαγή της προσωπικότητας του.
Η αλλαγή είναι η εξέλιξη. Και η εξέλιξη δεν είναι μόνο βιολογική – είναι απόλυτα γενική: στη φύση, στην κοινωνία, στον πολιτισμό, σε κάθε ον. Η αλλαγή είναι ομορφιά. Οποιαδήποτε άλλη κατάσταση μόνιμου χαρακτήρα θα ήταν εφιάλτης. Δεν μπορούμε καν να φανταστούμε μια εικόνα σταθερή, η ίδια η σκέψη μας την τροποποιεί ανά πάσα στιγμή.
Αλλά αν δεν μπορούμε καν να μιλήσουμε ή και να φανταστούμε καν την έννοια της στασιμότητας και της σταθερότητας, γιατί λοιπόν μιλάω για αυτά που αντέχουν στο χρόνο, που είναι σταθερά;
Είναι θεώρηση γενικού περιεχομένου. Εννοώ ότι η δομή και η λειτουργία τους δείχνουν μια αντίσταση στη μεταβλητότηταˑ σου θυμίζουν τη γενική εικόνα τους, αυτό που πάντα ήξερες. Με αυτές τις παραδοχές μπορούμε να μιλήσουμε για πράγματα που αντέχουν στον χρόνο. Είναι μια συνθήκη.
Πρόσθετα σ’ αυτή τη γενική παραδοχή, το να ασχοληθεί κάποιος με αυτό το ζήτημα θεωρώ πως το όλο θέμα είναι κυρίως ψυχολογικό και συναισθηματικό. Να σκεφτούμε κάτι πολύ απλό και απόλυτα συνηθισμένο.
Όταν γυρίζουμε σε έναν τόπο μετά από πολλά χρόνια, αυτό που κυρίως ζητάμε είναι σημάδια του παρελθόντος με τα οποία συνδεόμασταν. Όλα τα άλλα μας είναι περίπου αδιάφορα και πάντως τα εξετάζουμε με βάση το τι υπήρχε πριν στη θέση τους.
Επιπλέον, βλέποντας τα πράγματα να αντέχουν στον χρόνο νιώθεις ότι και εσύ – που ήξερες αυτά τα πράγματα εδώ και αρκετό καιρό – αισθάνεσαι ότι έχεις μια τέτοια αντοχή. Στη σκέψη σου υπάρχει κάτι ακόμα. Αυτό που δείχνει σταθερό σε πηγαίνει σε παλιότερους καιρούς, τότε που ήσουν πιο νέος ή νέος – και αυτό σε γλυκαίνει.
Και κάτι ακόμα. Η σταθερότητα σε κάποια πράγματα σου δείχνει ότι το παρελθόν μπορεί να είναι υπαρκτό, ότι δεν έχει διαγραφεί, ότι δεν ήταν μία φαντασίωση. Και κάπως έτσι νιώθεις μια ψευδαίσθηση στιγμιαίας αιωνιότητας! Κλέβεις στην ουσία ξένα οιονεί σταθερά φαινόμενα και τα μετασχηματίζεις σε αμετάβλητα στοιχεία του δικού σου «είναι». Και αυτό δεν είναι απλά και μόνο παρηγοριά και παραμυθία αλλά και μια είσοδος και αφορμή και ευκαιρία για όμορφες ονειροπολήσεις…
