Όλγα Τόκαρτσουκ (2023), Τα βιβλία του Ιακώβ, Εκδόσεις Καστανιώτη, σελίδες 864
Το μακρύ γεμάτο περιπέτειες οδοιπορικό μιας ομάδας Εβραίων με επικεφαλής τον Ιακώβ παρουσιάζεται σ’ αυτό το εκτεταμένο μυθιστόρημα. 18ος αιώνας, αιώνας πολλών αλλαγών στην Ευρώπη. Ακόμα υπάρχουν αυτοκρατορίες. Τα κράτη δεν έχουν αποκτήσει τη σημερινή σημαίνει εθνική και εδαφική δομή.
Οι γεωγραφικές περιφέρειες είναι ένα μείγμα λαών και πολιτισμών με πολλαπλές αλληλεπιδράσεις αλλά και με πολλές έριδες και οξύτητες. Οθωμανική αυτοκρατορία, Πολωνία, Γερμανία, Θεσσαλονίκη (είναι γεμάτη από κάθε είδους μάγους και θαυματοποιούς, σε κάθε γωνιά του δρόμου διδάσκει κάποιος αυτόκλητος Μεσσίας), Ρουμανία, που είναι μέρη του οδοιπορικού, είναι παρούσες με τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, οι Εβραίοι ζουν υπό το βάρος μιας μεγάλης προκατάληψης, που έχουν απέναντί τους οι χριστιανοί και δεν μπορούν να αποφύγουν μια μεγάλη περιπέτεια. Ο πυρήνας της προκατάληψης είναι η σχέση τους με τον Χριστό. Οι χριστιανοί έχουν υποδεχτεί τον Μεσσία, οι Εβραίοι τον περιμένουν. Αυτή είναι η διαφορά τους. Εντύπωση, για τον σημερινό αναγνώστη, προκαλεί η έντονη θρησκευτικότητα, σα να είναι ο ισχυρός δεσμός που ενώνει το πεπρωμένο τους.
Και είναι αξιοπερίεργο το εξής στοιχείο. Ο Μεσσίας, αν και είναι εβραϊκή υπόθεση, τον έχουν υιοθετήσει οι χριστιανοί και έχουν δώσει το δικό τους ιστορικό περιεχόμενο, έχουν επιβάλλει την άποψή τους, γιατί πολύ απλά έχουν τη δύναμη της εξουσίας. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το θέμα αυτό. «Πλούσιοι και ικανοποιημένοι δεν κόπτονται για Μεσσίες. Μεσσίας είναι αυτός τον οποίο περιμένει κανείς αιωνίως. Όποιος έχει ήδη έρθει είναι ψεύτικος Μεσσίας. Μεσσίας είναι αυτός που δεν έρχεται ποτέ».
Άλλοι θα αλλάξουν πίστη και θα βαφτιστούν χριστιανοί και άλλοι θα μείνουν προσηλωμένοι στις καταβολές τους. Ρήγματα θα εμφανιστούν στους κόλπους των Εβραίων, όπου δεσπόζει η μορφή του Ιακώβ. Για πολλούς είναι ο Μεσσίας. Άλλοι έχουν πιο ριζοσπαστική άποψη.
«Θέλαμε να τραβήξουμε το δικό μας δρόμο θαρραλέοι και απαλλαγμένοι από κάθε ζυγό θρησκείας και παράδοσης». Αλλά και αυτοί που βαφτίζονται χριστιανοί, ζουν το δικό τους δράμα. «Όμως με την Κυριακή θέλω να κρατήσουν τα εβραϊκά ονόματα μαζί με τα νέα, τα καθολικά, να μην τρώμε χοιρινό κρέας, να παντρεύονται μόνο μεταξύ τους, να παραμείνουν πιστοί στα ιερά βιβλία τους κυρίως, κυρίως στο Ζόχαρ».
Στο βιβλίο κυριαρχούν ο διαρκής φόβος των Εβραίων, οι πολλαπλοί διχασμοί τους ως προς το πως θα χειριστούν αυτή την θεολογική διαφορά και οι διαρκείς μετακινήσεις τους από περιοχή σε περιοχή. Το αίσθημα της αποξένωσης είναι διάχυτο. «Τόσους αιώνες μας έδιωχναν από κάθε χώρα, τόσους αιώνες υποφέραμε μέσα στη συνεχή ανασφάλεια. Δεν μας επέτρεπαν να ριζώσουμε σαν τους ντόπιους. Χωρίς ρίζες όμως είσαι ένα τίποτα».
Τώρα όμως με την εσωτερική κλασματοποίηση τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σύνθετα, πιο οδυνηρά. «Τους καταδιώκουν οι άνθρωποί τους… οι ίδιοι τους οι άνθρωποι, δηλαδή οι Εβραίοι… Οι σαμπαϊστές στην καθολική Πολωνία θέλουν να γίνουν καθολικοί. Για κάθε πιστό Εβραίο όμως κάτι τέτοιο ένα χειρότερο και από το θάνατο: το να εγκαταλείψεις την πίστη σου».
Ο Ιακώβ ως αρχηγός έχει διαμορφώσει το ισχυρό ρεύμα. Το θεωρεί ότι είναι ο μόνος δρόμος για τη σωτηρία τους. Είναι και τακτικιστής. Γεύεται τον μουσουλμανισμό για ένα διάστημα. Απολαμβάνει καθεστώς ευνοιοκρατίας. Έχει ιδιαίτερα προνόμια και μέσα στην ομάδα του. Αλλά θα βιώσει και τη φυλακή. Πολλοί τον περιτριγυρίζουν για να αποκτήσουν προβάδισμα στη διαδοχή του. Η όμορφη κόρη του θα γίνει ισχυρό πρόσωπο του έρωτα.
Οι ορθόδοξοι Εβραίοι έχουν κόψει κάθε επαφή με το νέο ρεύμα, με τον καιροσκοπισμό. «Δεν αμφέβαλλες ούτε στιγμή: το να εγκαταλείψει την θρησκεία του και να βαφτιστεί ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί σε έναν πραγματικό Εβραίο, γενικώς σε κάθε Εβραίο. Μόνο και μόνο το να μιλάς για αυτό συνιστά φρικτό έγκλημα». Γι’ αυτούς η ζωή θα είναι ζωή διώξεων…
Πολλά τα πρόσωπα της ιστορίας, δύσκολη η παρακολούθηση της αφήγησης σε όλο αυτό το σύνθετο τοπίο αλλά αποζημιώνεται ο αναγνώστης γι’ αυτές τις εγγενείς δυσκολίες με τη θαυμάσια ιστορική τοιχογραφία της συγγραφέως, με την πλούσια πλοκή, με τη θαυμαστή λογοτεχνική γραφή, για τα πολιτισμικά στοιχεία αυτών των κοινωνιών, για τα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος πεδία του στοχασμού.
Η Επιτροπή του Νόμπελ Λογοτεχνίας δίνει με ανάγλυφο τρόπο την ομορφιά αυτού του βιβλίου. «Η Όλγκα Τοκάρτσουκ εμπνέεται από χάρτες και μια πανοραμική οπτική, η οποία τείνει να μετουσιώνει τον μικρόκοσμό της σε έναν καθρέφτη του μακρόκοσμου.
Κατασκευάζει τα βιβλία της μέσα σε μια ένταση που προκύπτει από πολιτισμικά δίπολα: φύση εναντίον κουλτούρας, λογική εναντίον τρέλας, αρσενικό εναντίον θηλυκού, οικειότητα εναντίον αποξένωσης. Το magnum opus της μέχρι στιγμής είναι το ιστορικό μυθιστόρημα Τα βιβλία του Ιακώβ, όπου εξεικονίζει ένα πραγματικό πρόσωπο, έναν μυστικιστή και σεχταριστή ηγέτη του 18ου αιώνα. Το έργο μάς προσφέρει επίσης μια ιδιαιτέρως πλούσια επισκόπηση σχεδόν για κάθε απολησμονημένο κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας».
