Στην αέναη επαναληψιμότητα του χρόνου ο άνθρωπος καταθέτει τη δική του σημειολογία (της ιστορίας) για να δίνει διάσταση και οντότητα στη σκέψη του και στην αγωνία του.
Επιδιώκει την εννοημάτωση της ζωής μέσα από τις στοχαστικές αναζητήσεις του. Καλλιεργεί τον ορθό λόγο και επιζητεί τη δικαίωση αυτού του «λόγου» κυρίως σ’ ότι ονομάζουμε επιστημονικές κατακτήσεις.
Έτσι ο πολιτισμός συνάπτεται εν πολλοίς με την τεχνολογική ανάπτυξη. Η ιστορία της επιστήμης γίνεται ιστορία των ιδεών. Από την αυγή της σύγχρονης επιστήμης στην Αναγέννηση, όπου αρχίζει να πιστοποιείται και να καταγράφεται η «μαθηματικοποίηση της Φύσης», φτάσαμε στην εποχή της γενικευμένης παρέμβασής μας πάνω στις δομές της ύλης, έμβιας και άβιας.
Ο άνθρωπος του αιώνα μας δε θα εξερευνά άγνωστες περιοχές, δε θα διαπιστώνει γεωμετρικές σχέσεις στη δόμηση των υλικών συστημάτων, δε θα ανακαλύπτει την κρυμμένη σοφία του κόσμου. Θα είναι άνθρωπος δημιουργός. Θα αναπλάθει τη φύση με διάθεση περισσής έπαρσης. Οι αισθήσεις του θα «τέμνονται» πολλαπλώς από τα τεχνολογικά κατασκευάσματα. Η εικονική πραγματικότητα ήδη συγχέει το πραγματικό με το εικονικό, ήδη ανασυγκροτεί την έννοια του φαντασιακού. Το παιχνίδι μόλις τώρα αρχίζει.
Ο σημερινός κόσμος στηρίζεται στη χρήση υλικών όλο και περισσότερο τεχνητών, υλικών που δε βρίσκονται ατόφια στη φύση. Εκατομμύρια χημικές ενώσεις έκαναν την εμφάνισή τους, μέσα από εργαστηριακές συνθέσεις, τον τελευταίο αιώνα κατακτώντας τη συντριπτική πλειοψηφία στο επίπεδο της χημικής ποικιλομορφίας.
Η συνεχής διόγκωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ωθεί το φυσικό περιβάλλον, που κουβαλάει την ιστορία της Γης και της ζωής εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, προς μια «περιθωριακή θέση». Μπορεί, βέβαια, να προβληθεί η εξής αυτονόητη ένσταση σ’ αυτό το σημείο: αφού ο άνθρωπος είναι γέννημα της φύσης, γιατί ό,τι αυτός δημιουργεί δεν μπορεί να λογιστεί ως φυσικό κατασκεύασμα; Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί με βάση του τυπικό εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων «φυσικό» και «τεχνητό» ή με την αποσαφήνιση των μεταξύ τους ορίων.
Αυτό που διαφοροποιεί τη θέση του ανθρώπου ως προς τη φύση είναι το γεγονός ότι η ανθρώπινη νόηση και λειτουργία δε συμμετέχει μ’ έναν ισορροπημένο ρόλο στο φυσικό γίγνεσθαι όπως συμβαίνει με τους άλλους έμβιους οργανισμούς, αλλά επιδιώκει και μάλλον επιτυγχάνει την καθοριστική και ίσως απόλυτη επιρροή σ’ ό,τι συμβαίνει στην επιφάνεια αυτού του πλανήτη.
Και όσο οι γνώσεις μας αποκτούν όλο και πιο εκρηκτικό χαρακτήρα χωρίς να «συνοδεύονται» από μια σοφή περισυλλογή και μια στοχαστική στάθμιση, η ανθρώπινη σφαίρα θα γίνεται βορά των δικών της κατασκευασμάτων.
Υπάρχει ένα κλασικό δεδομένο στην ιστορία της επιστήμης που μπορεί να ενισχύει τον παραπάνω συλλογισμό. Γιατί η Ατομική Θεωρία που αφορά τη δόμηση συνολικά της ύλης διατυπώνεται από τον Δημόκριτο τον 5ο π.Χ. αιώνα, ενώ η Κυτταρική Θεωρία που αναφέρεται στη διάρθρωση της έμβιας ύλης – άρα είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντά μας – εμφανίζεται μόλις τον 19ο μ.Χ. αιώνα;
Η απάντηση δεν βρίσκεται στις διαφορές των επιπέδων τεχνογνωσίας που απαιτούνται για μια λογική προτεραιότητας (της άβιας ύλης έναντι της έμβιας), αφού μάλλον το αντίθετο έπρεπε να συμβεί. Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι στην αρχαία ελληνική περίοδο η επιστημονική γνώση ήταν καρπός της φιλοσοφικής θεώρησης και δεν ξεπηδούσε από τεχνικές ερωτήσεις που θέτουν τα επιμέρους ζητήματα. Το ερώτημα, δηλαδή, που απασχολούσε το Δημόκριτο, ήταν αν μπορούμε να διαιρούμε επ’ άπειρον τη δομή της ύλης. Τον ενδιέφερε η ύλη ως σύνολο.
Η σύγχρονη επιστήμη αντίθετα διαχωρίζει τα πράγματα, όχι κυρίως από μια διάθεση αναγκαστικής εξειδίκευσης λόγω των συνθηκών της εποχής αλλά ως αποτέλεσμα μιας κλίμακας αξιών! Ο σύγχρονος άνθρωπος (και όλος ο πολιτισμός που τον δημιούργησε ιστορικά) θεωρεί την άβια ύλη κατώτερη που του ανήκει δικαιωματικά και μπορεί να την κάνει ό,τι θέλει. Ιεραρχεί την έμβια ύλη σε ανώτερη θέση, αλλά διαμορφώνει στο εσωτερικό της μια πυραμίδα στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ο ίδιος.
Από μια πλευρά και μέχρι ενός σημείου αυτό είναι μια ορθολογική στάση, γιατί ο πολιτισμός του ανθρώπου δεν μπορεί να προκύψει μέσα από μια λογική μη μετασχηματισμού του φυσικού κόσμου. Η ένσταση είναι ως προς την απολυτότητα που θέλει να έχει ο άνθρωπος πάνω σε όλη τη φύση και αυτό όχι για την πρόοδο όλης της ανθρωπότητας αλλά για την κυριαρχία της κυρίαρχης τάξης επί όλων των κοινωνικών τάξεων και ομάδων.
Εκτός αν κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι η πείνα, η φτώχεια, οι πόλεμοι, η εξαθλίωση και η χειραγώγηση των ανθρώπων θα εκλείψουν στο μέλλον ή έστω θα αντιμετωπιστούν σοβαρά όταν διαπιστώνεται η διαρκώς μεγαλύτερη ένταση των ανισοτήτων.
Ο άνθρωπος της κρατούσας τάξης εξαπατά εύκολα τον εαυτό του. Προσδοκά από την επιστήμη να κάνει θαύματα για να λύσει δήθεν τα κρίσιμα προβλήματα, όταν ο ίδιος δεν θέλει να τα λύσει! Η κοσμικοποίηση της γνώσης προκάλεσε την επιστημονική επανάσταση στο τέλος του 17ου μ.Χ. αιώνα. Σε αυτή την επανάσταση νομιμοποιήθηκε και ευδοκίμησε και ο βιομηχανικός πολιτισμός της εκμετάλλευσης, της αλλοτρίωσης και της βαρβαρότητας. Η παγκοσμιοποίηση της γνώσης στον 21ο αιώνα δε γίνεται σε διαφορετικό πλαίσιο αξιών.
Μόνο που τώρα τίθεται ένα καινούργιο ζήτημα: η αυτονόμηση της ίδιας της γνώσης τουλάχιστον στην τεχνολογική της έκφραση! Και αυτό δεν εμφανίζεται μια «καλή πρωία» με ξαφνικό τρόπο. Έχει ξεκινήσει από εκείνο το σημείο που η ανθρώπινη ιστορία θεώρησε τη γνώση ως εξωτερικό και μόνο γνώρισμα της δικής της συνείδησης. Δεν είναι δηλαδή καθόλου ζήτημα αυτογνωσίας, πνευματικής ελευθερίας και χειραφέτησης όλων των ανθρώπων και συνολικού εκδημοκρατισμού της σύγχρονης κοινωνίας.
Πρόκειται για ιδεολογική – άρα και ολοκληρωμένη ως προς τη συγκρότησή της – αντίληψη που ισχυρίζεται ότι η γνώση είναι μηχανισμός σε πρώτη φάση για να κατανοήσεις τον κόσμο και τελικά να κυριαρχήσεις επ’ αυτού, αλλά όχι μόνο ή κυρίως επί του φυσικού κόσμου αλλά πρωτίστως επί του ανθρώπου. Πρόκειται για τη μηχανική σύλληψη του κόσμου, όπου η τελεονομία και η δήθεν τελείωση του ανθρώπου θα στηριχτεί στο βαθμό μετασχηματισμού και ελέγχου της «παγκόσμιας μηχανής», πρόκειται για την καπιταλιστική σύλληψη της ιστορίας, της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Η επιστήμη δεν είναι ένα απέραντο πεδίο παραγωγής αυτοφυούς γνώσης ουδέτερου πολιτικά χαρακτήρα και διαρκούς θαυματολογικής ανθοφορίας. Εκφράζει τους προσανατολισμούς της ανθρώπινης ιστορίας με συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο. Είναι ταυτόχρονα χώρος κοινωνικής χειραγώγησης και χειραφέτησης. Το προς τα πού θα γέρνει η πλάστιγγα κάθε φορά εξαρτάται από τους συσχετισμούς των πολιτικών, παραγωγικών και κοινωνικών δυνάμεων, εξαρτάται από το χαρακτήρα της φιλοσοφικής και κοσμοθεωρητικής σύλληψης του ειδώλου του ανθρώπου. Είναι ένα στοίχημα διαρκές και ανοιχτό…
