Άλλο ένα Πάσχα έφτασε και δίνει την ευκαιρία να ανοίξουμε μια από τις ελάχιστα γνωστές αλλά βαμμένες στο αίμα σελίδες της ιστορίας της Αμαλιάδας και της γύρω περιοχής.
Η δεύτερη ημέρα μετά την Κυριακή του Πάσχα, η Τρίτη του Πάσχα είναι ημέρα που εορτάζουν δύο ιστορικές εκκλησίες της περιοχής μας, αφιερωμένες στην Παναγία, η Φραγκαβίλλα στην Αμαλιάδα και η Καθολική στη Γαστούνη.
Θα αναρωτηθείτε γιατί να μην γιορτάζουν την Παρασκευή, στο τέλος της εβδομάδας του Πάσχα, η οποία είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή, δηλαδή στην Παναγία.
Ο λόγος ταξιδεύει πίσω στο χρόνο και η αρχή του βρίσκεται στην περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Φραγκαβίλλα λέγεται η περιοχή, φραγκικής κυριαρχίας, που δεν υποχρεούται να πληρώνει φόρους. Την είχαν χαρακτηρίσει Ιερή Περιοχή, λόγω της Αρχαίας Ήλιδας και είχαν απαλλάξει τους κατοίκους της από τις εισφορές στους κατακτητές.
Τα χρόνια εκείνα γύρω από την εκκλησία της Φραγκαβίλλας με πυρήνα αυτήν είχε αναπτυχθεί ο οικισμός και όχι στη θέση της σημερινής Αμαλιάδας.
Όμως, σε παραπλήσιο σημείο της εκκλησίας υπήρχε μία βρύση, τα νερά της οποίας λίμναζαν με αποτέλεσμα να γίνονται εστία συγκέντρωσης κουνουπιών και άλλων μολυσματικών παραγόντων, γεγονός που καθιστούσε ανθυγιεινές τις συνθήκες κατοίκησης και διαβίωσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεταφορά του οικισμού τον 17ο αιώνα στο μετέπειτα Δερβίς Τσελεπή. Ο εκκλησιασμός των κατοίκων όμως εξακολουθούσε να γίνεται στη Φραγκαβίλλα μέχρι και μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς.
Όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν την Ηλεία, στα μέσα του 15ου αιώνα, συνεκτιμώντας την φράγκικη αφορολόγητη παράδοση της περιοχής αλλά και την μακραίωνη ιστορία της Αρχαίας Ήλιδας, διατήρησαν το ίδιο καθεστώς. Επίσης, κατά τη συνήθη τακτική τους, όρισαν Έλληνα τοπικό Διοικητή, στο πνεύμα των προκρίτων και των κοτζαμπάσηδων. Έτσι ελάχιστοι από αυτούς του κατακτητές κατοικούσαν την περιοχή.
Αυτή είναι η αρχική ρίζα, το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα εκτυλιχθούν όλα.
Στα Ορλωφικά, την γνωστή αποτυχημένη επανάσταση του 1770, μια προσπάθεια απελευθέρωσης πριν την επανάσταση του 1821 που φούντωσε και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Πελοπόννησο, τοποθετείται η αιτία του εορτασμού της Τρίτης του Πάσχα και μάλιστα για λόγους εθνικούς πέρα από τους θρησκευτικούς.
Ενθαρρυμένοι από τον αρχικό νικηφόρο ενθουσιασμό, επαναστάτες από το νησί της Ζακύνθου αποβιβάζονται στον όρμο του Παλουκίου, Μεγάλη Εβδομάδα τότε, και απελευθερώνουν την τότε Επαρχία της Γαστούνης ή Ήλιδος, στην οποία διοικητικά περιλαμβανόταν και η σημερινή Αμαλιάδα, με σχετική ευκολία, ακριβώς λόγω έλλειψης ισχυρής αντίδρασης από τους ελάχιστους Οθωμανούς που ζούσαν εδώ.
Αυτή η ευκολία κι ο ακόμα μεγαλύτερος ενθουσιασμός ήταν που ώθησε σε λάθη τακτικής και στο μετέπειτα αιματοκύλισμα. Οι επαναστάτες κινήθηκαν προς την Πάτρα, πιστεύοντας πως κι εκεί η τουρκική αντίσταση θα είναι το ίδιο ανίσχυρη, εντύπωση απολύτως λανθασμένη όπως αποδείχθηκε. Όμως ήδη ορδές Τουρκαλβανών, στρατολογημένων και σταλμένων από την Υψηλή Πύλη για να καταπνίξουν την επανάσταση, είχαν περάσει στην Πελοπόννησο από τον Ισθμό και κατέσφαζαν τους επαναστατημένους Έλληνες στο πέρασμά τους.
Στην περιοχή της σημερινής Αμαλιάδας, στον τότε οικισμό Δερβίς Τσελεπή αλλά και στους μικρότερους οικισμούς κοντά στη Φραγκαβίλλα έφτασαν την Τρίτη του Πάσχα εκείνης της αποφράδας χρονιάς, του 1770.
Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων βρισκόταν στην εκκλησία της Φραγκαβίλλας για να προσευχηθούν. Εκεί τους βρήκαν οι Τουρκαλβανοί. Ελάχιστοι, όσοι πρόλαβαν να κρυφτούν στις λαγκαδιές και τα ρουμάνια της περιοχής γλίτωσαν από το μαχαίρι τους. Ίσως μάλιστα τότε κάηκε και η εκκλησία της Φραγκαβίλλας.
Όταν τελείωσε το κακό, αυτοί οι ελάχιστοι επιζώντες είχαν το βαρύ καθήκον να θάψουν τους νεκρούς. Και το έκαναν θάβοντας τον έναν πλάι στον άλλο φυτεύοντας, αντί για σταυρό, ένα κυπαρίσσι στο κεφάλι τους. Η σειρά των τάφων ξεκινούσαν από τις δύο εισόδους της Φραγκαβίλλας, την ανατολική, που δεν υπάρχει πια και τη βορινή, αυτή που σήμερα οδηγεί στην Αμαλιάδα.
Και η σιωπηλή, η βουβή σειρά από τα πανύψηλα πια κυπαρίσσια είναι πάντα εκεί να μαρτυρά όσα έγιναν εκείνη την αιματοβαμμένη μέρα.
Αντίστοιχα γεγονότα συνέβησαν και στην εκκλησία της Παναγίας Καθολική στη Γαστούνη, γι’ αυτό η Τρίτη του Πάσχα τιμάται ως ημέρα μνήμης εκείνης της σφαγής.
